محروم‌ترین
منطقه ایران کجاست و راه‌های برون رفت آن از محرومیت، کدام است؟ بی‌شک پاسخ دقیق به
سؤال اول، دشوار می‌نماید، اما می‌توان مناطقی را به عنوان محروم از رفاه عمومی و اقتصادی
نام برد و برای آن‌ها نسخه‌هایی نوشت تا از دایره فقر و محرومیت، خارج‌شان کند. یکی
از مناطق یاد شده، قلعه‌گنج، است با وسعتی حدود ۲۰۰ کیلومتر مربع در جنوبی‌ترین نقطه
استان کرمان و همسایه با شهرستان‌های ایرانشهر (سیستان و بلوچستان) و بندر جاسک و منوجان
(استان هرمزگان)، با حدود ۸۰ هزار نفر جمعیت و ۱۵ هزار خانوار.
چرا قلعه‌گنج؟
از
میان این‌همه مناطق محروم و دور افتاده کشور، چرا شهرستان «قلعه‌گنج» هدف طرح جامع
آبادانی و پیشرفت قرار گرفته و اجرای چه برنامه هایی این منطقه خشک و کویری را از نظر
محرومیت زدایی، از دیگر مناطق کشورمان، متمایز کرده است؟ در این رابطه می‌توان گفت
که مقام معظم رهبری در دیدار قبل از انتصاب رئیس بنیاد مستضعفان، با ارائه رهنمودهایی
فرمودند: «یک منطقه را در نظر بگیرید، آن‌گاه بپردازید به رفع محرومیت از آن منطقه،
به ایجاد اشتغال، ایجاد رونق و هرکاری که لازم دارد یک منطقه را از آب و گل بیرون بیاورید».در
شرایطی که رهنمود رهبر معظم انقلاب جزء اهداف و برنامه‌های اصلی و راهبردی بنیاد مستضعفان
قرار گرفته بود، مهندس علیرضا رزم‌حسینی استاندار کرمان در دیداری با مهندس محمد سعیدی‌کیا
رئیس بنیاد مستضعفان، با معرفی منطقه «قلعه‌گنج» به عنوان یکی از محروم‌ترین مناطق
کشور، به بنیاد پیشنهاد داد در قالب اجرای اقتصاد مقاومتی و کمک به مستضعفان واقعی،
طرح جامعی را برای عمران و پیشرفت «قلعه‌گنج» به اجرا درآورد که نتیجه آن، تفاهم‌نامه
انتخاب این شهرستان به عنوان منطقه نمونه مقاومتی (پایلوت کشور)، در تاریخ نهم مهرماه
۱۳۹۳ بود که به امضای آقایان عبدالرضا رحمانی فضلی وزیر کشور، حمید چیت‌چیان وزیر نیرو،
محمدرضا نعمت‌زاده وزیر صنعت، معدن و تجارت، محمود حجتی وزیر جهاد کشاورزی،محمد سعیدی‌کیا
رئیس بنیاد مستضعفان و علیرضا رزم حسینی استاندار کرمان رسید و مقر رشد سرمایه‌گذاری‌ها
و مشارکت های اقتصادی، ایجاد زیر‌ساخت‌های مورد نیاز و فراهم آوردن امکانات فرهنگی،
درمانی و ورزشی توسط بنیاد مستضعفان و با حمایت استانداری کرمان و هماهنگی دستگاه‌های
ذی‌ریط اجرایی، با هدف رفع محرومیت‌ها و توانمندسازی مردم شهرستان «قلعه‌گنج» انجام
گیرد و از سوی بنیاد مستضعفان نیز بنیاد علوی، مأمور و عهده‌دار اجرای پروژه آبادانی
و پیشرفت «قلعه‌گنج» باشد.
نادرشاه و قلعه گنج!
براساس
یافته‌های تاریخی، مردمان «قلعه‌گنج» از دیرباز شهرنشین بوده‌اند و در تمامی دوره‌های
پرفراز و نشیب، شهرنشین باقی مانده‌اند.فاصله «قلعه‌گنج» تا شهر کرمان ۴۳۵ کیلومتر
است و این شهرستان از ۲ بخش مرکزی و چاه دادخدا، ۵ دهستان و ۳۰۹ پارچه روستای دارای
سکنه تشکیل شده و مرکز شهرستان «قلعه‌گنج» نیز شهری به همین نام است.
«قلعه‌گنج»
در گذشته به «کلات‌‌گنج» معروف بوده و کلات هم به معنای «قلعه» است. می‌گویند نادرشاه
افشار به هنگام لشکرکشی به هند، وقتی برروی ارتفاعات «کلات گنج» قرار می‌گیرد دشت سرسبز
و پرمرغزار منطقه را می‌بیند، آن را به قلعه‌ای از گنج توصیف می‌کند که بعدها به همین
نام مشهور می‌شود.
آثار
تاریخی «قلعه گنج» عبارتند از شهر پنج هزاره رمشک، شهر حیدر، تپه تاریخی کلات مالک،
تپه تاریخی تم سرخ و آثار تاریخی به جای‌مانده در حاشیه ارتفاعات شهرستان قلعه‌گنج.اهالی
قلعه‌گنج عموماً به زبان مردم کرمان و تلفیقی از زبان های محلی، هرمزگانی و بلوچی سخن
می‌گویند و حدود ۸۰ درصد اهالی منطقه به کشاورزی و دامپروری مشغولند. حدود ۴۵۰ هزار
هکتار اراضی قابل کشت در منظقه قلعه‌گنج وجود دارد که در صورت اجرای یک برنامه اصولی
و مکانیزه کشاورزی و دامپروری در این منطقه، می‌توان سطح زیرکشت و ظرفیت‌های موجود
در این شهرستان را تا ۱۰ برابر افزایش داد.
صنایع دستی عشایر
اغلب
صنایع دستی عشایر شهرستان «قلعه‌گنج» برگرفته از ساقه و برگ‌های درختچه‌ای خودرو به
نام «داز» است که عشایر منطقه با شکل‌دهی آن‌ها، با مهارت خاصی صنایع و دست‌بافت‌هایی
مانند حصیر ( کپاش)، را تولید می‌کنند. بیشتر صنایع دستی منطقه در زندگی روزمره عشایر
و روستائیان «قلعه‌گنج» به‌کار می‌رود و مقادیر قابل توجهی از آن‌ها هم فروخته می‌شود.پوشاک
سنتی، نان‌های محلی و داروهای گیاهی، از جمله سوغات «قلعه‌گنج» است و گردش در بیابان‌ها
و نواحی کویری و جاذبه‌های آن، پوشش گیاهی و حیات جانوری که به «گردشگری بیابانی» معروف
است، جذابیت‌های خاص خود را دارد که در این رابطه می‌توان به چشم‌اندارهای زیبا و منحصر
به فرد بیابان، آسمان پرستاره، تله ماسه‌های روان و درختان گز در محوطه جلگه خشکیده
جاز موریان، اشاره کرد.
هتل کپری قلعه‌گنج!
هتل
کپری «قلعه‌گنج» را در نوع خود می‌توان اقامتگاهی به‌یادماندنی در کشور دانست.این هتل
که در زمینی به مساحت ۱۰ هزار مترمربع و با ۱۰۰۰ مترمربع زیر بنا ساخته شده، دارای
۳۰ سوئیت مجهز و زیبا است که در آن‌ها از صنایع دستی قلعه‌گنج و از جمله حصیرهای بافته
شده از برگ درختان نخل و روتختی، بالشت‌ها و کوسن‌های گلدوزی شده توسط بانوان هنرمند
قلعه‌گنج، استفاده شده و تلفیقی از زندگی‌های مدرن امروزی و سنتی اهالی قلعه‌گنج را
به نمایش گذشته است.
نقش مردم در اقتصادمقاومتی
مهندس
محمد سعیدی‌کیا، رئیس بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در همایش اقتصادمقاومتی، که اسفندماه
سال قبل برگزار شد، با تأکید بر این‌که اقتصادمقاومتی باید جزئی از هویت ملی ما شود،
گفته است: مهم‌ترین کار دولت‌ها، بسترسازی برای فعالیت‌های اقتصادی است و تا مسئولان
به این باور نرسند که اقتصادمقاومتی با حضور مردم است که سیر تکاملی‌اش را طی می‌کند،
این‌کار شکل نخواهد گرفت لازمه حضور مردم در فعالیت‌های‌اقتصادی هم، جلب اعتماد آنان
است و به عقیده من برای این که مردم به مسئولان به معنای واقعی اعتماد کنند، آنان هم
باید به مردم اعتماد داشته باشند.
سعیـدی‌کیـا
مــی‌افزایـد: در دیداری با مقام معظم رهبری ایشان فرمودند «ما این کارهای محرومیت‌زدایی
که می‌کنیم مثلا در بنیاد یا امثال آن، این‌ها کافی نیست.
بروید
یک منطقه را بگیرید آباد کنید و از آنجا بیائید بیرون. برای منطقه یک طرح جامع رفع
محرومیت لازم است، نه این‌که برویم فلان‌جا یک پروژه بسازیم، بلکه باید منطقه را از
صورت محرومیت خارج کنیم.»
ایشان
تعیین نکردند که کدام منطقه و فرمودند یک منطقه را در نظر بگیرید و آن‌گاه به رفع محرومیت
از آن منطقه بپردازید و به ایجاد اشتغال، ایجاد رونق اقتصادی و هر کاری که لازم دارد.
از این‌رو ما رفتیم به کمک مهندس رزم‌حسینی استاندار محترم کرمان، یکی از نقاط بسیار
محروم کشور به‌نام «قلعه‌گنج» را انتخاب کردیم و بنیاد علوی از طرف بنیاد مستضعفان،
مأمور و مسئول انجام این‌کار شده است. روشی را هم‌که در مورد قلعه‌گنج انتخاب کرده‌ایم،
«کار با مردم و برای مردم» است.یعنی ما در آنجا بسترسازی می‌کنیم تا مردم بتوانند
کار پیدا کنند و آن را در جهت تأمین همه نیازهای ضروری‌شان به‌کار ببرند.
توانمندسازی اهالی قلعه‌گنج
مهندس
موسی‌برزگری ـ مدیر عامل بنیاد علوی در گفتگو با گزارشگر روزنامه اطلاعات، با یادآوری
این‌که تفاهم‌نامه رفع محرومیت و توانمندسازی اقتصادی مردم شهرستان «قلعه‌گنج» استان
کرمان به امضای ۴ وزیر، استاندار کرمان و رئیس بنیاد مستضعفان رسید. وبا توجه به سیاست
اقتصادمقاومتی و الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و با رعایت قوانین کشور و مشارکت‌های
بخش خصوصی اجرائی شده است، می‌افزاید: دو هفته پس از آن‌که مهندس رزم‌حسینی انتخاب
منطقه محروم « قلعه‌گنج» به عنوان پایلوت محرومیت‌زدایی را پیشنهاد کرد، رئیس بنیاد
مستضعفان در سفری به این منطقه به بررسی ابعاد محرومیت‌ها در قلعه‌گنج پرداخت و درنهایت
این منطقه محصور در استان‌های کرمان، سیستان و بلوچستان و هرمزگان، که پیش از آن هم
اطلاعاتی درباره محرومیت‌هایش در دست بود، به عنوان پایلوت انتخاب شد و پس از امضای
تفاهم‌نامه وزیران ذی‌ربط، استاندار کرمان و رئیس بنیاد مستضعفان، مطالعات و طراحی
پروژه‌هایی که می‌بایست در قلعه‌گنج به اجرا در آید،آغاز شد و در این راستا از مشاوران
خبره طرح‌های
توسعه
روستایی نیز دعوت به عمل آمد و مشاوری هم برای نوشتن شرح خدمات، انتخاب شد. اواخر آبان
ماه ۱۳۹۳ پس از برگزاری نشست‌های تخصصی، طرح جامع آبادانی و پیشرفت شهرستان قلعه‌گنج
به تصویب بنیاد مستضعفان رسید و فراخوان انتخاب مشاور پایه یک طرح جامع مطالعات کاربردی
طرح‌های توانمندسازی و توسعه‌ای منتشر شد که در مرحله نخست ۱۴ مشاور اعلام آمادگی کردند،
با این شرط که در کنار هر یک از مشاوران ایرانی، باید یک مشاور معتبر خارجی هم که در
طرح‌های فقرزدایی و توانمندسازی در کشورهای مختلف کارکرده و تجربه داشته باشد، مشاور
ایرانی را همراهی کند.
تمامی
مشاوران یاد شده طرح‌هایشان را در یک نشست تخصصی با حضور استادان و کارشناسان دانشگاهی
و بنیاد علوی، ارائه دادند و از آن‌ها ارزیابی کیفی به عمل آمد که در مرحله بعدی ۶
مشاوری که امتیازهای لازم را کسب کرده بودند، مورد ارزیابی مجدد قرار گرفتند که از
میان آن‌ها ۳ مشاور به مرحله بعدی راه یافتند و در نهایت مشاور سبزاندیش پایش همراه
با یک شرکت مشاور هلندی برگزیده شدند که در حال حاضر مطالعات جامع طرح آبادانی و پیشرفت
شهرستان قلعه گنج را آغاز کردهاند. قبل از شروع مطالعات طرح جامعه نیز یکسری کارهای
مهمی که باید مورد بررسی قرار می‌گرفت، انجام شد که از جمله به طرح آموزش فرشبافی زنان
روستای قلعه گنج، می‌توان اشاره کرد. در این طرح هر ۳ ماه حدود ۲۰ نفر از زنان روستاهای
اطراف قلعه‌گنج، آموزش می‌بینند که تعداد آنان تاکنون به ۱۲۰ نفر رسیده است. این آموزش
به وسیله شرکت سهامی فرش ایران انجام می‌گیرد و بنیاد علوی نیز دارهای قالی و مواد
اولیه فرشبافی را در اختیار شرکت‌کنندگان در دوره آموزشی می‌گذارد. قالی‌های بافته
شده تا ۲ سال از هنرجویان خریداری می‌شود، تا پس از آن که در قالیبافی خبره شدند، محصولات‌شان
را به بازار عرضه کنند. فرش‌های خریداری شده هم از سوی بنیاد علوی به مساجد و یا به
عنوان جهیزیه به زوج‌های جوان و نیازمند، هدیه می‌شود.
تشکیل صندوقهای خُرد اعتباری
مهندس
برزگری سپس به تشکیل صندوقهای خرد اعتباری با عضویت زنان و مردان روستایی قلعه‌گنج
اشاره می‌کند و می‌افزاید: تک‌تک روستائیان با واریز هر مبلغ آورده، سهامدار صندوقهای
اعتباری محسوب می‌شوند و برای تشویق آنان، بنیاد علوی هر ۳ ماه یک بار معادل مبالغی
را که روستائیان به صندوقها واریز کردهاند، به حساب آنان پول واریز می‌کند و به دلیل
این که سهام ممتازه‌ای در صندوقها ایجاد نشود، برای مبالغ واریزی روستائیان، سقف
تعیین شده است. نکته قابل توجه این که روستائیان معمولاً یارانه‌های خود را که دریافت
می‌دارند، به صندوقهای اعتباری واریز می‌کنند که پس از گذشت ۵ ماه از تشکیل آن‌ها،
حدود ۴۰۰ میلیون تومان به صندوقهای خرد اعتباری واریز و از محل آن‌ها، به ۷۰۰ نفر
از روستائیان وام‌های تولیدی مانند بذر و نهال، گیاهان دارویی، عرقیات، جوشکاری، گلیم‌بافی،
دامداری و صنایع‌دستی پرداخت شده و مبلغ واریزی بنیاد علوی به صندوقها هم برای ۳ ماهه
اول به ۹۷ میلیون تومان رسیده است. همچنین به این دلیل که روستائیان برای دریافت وام
ضامن یکدیگر می‌شوند، اقساط معوقه وجود ندارد که نشان می‌دهد روستائیان عزیز اقساط
وام‌هایشان را به موقع پرداخته‌اند. به این ترتیب می‌توان گفت که مردم به بنیاد مستضعفان
اعتماد کردهاند و متقابلاً بنیاد هم به آنان اعتماد کرده است که در نتیجه مانند یک
خانواده، کارهای صندوق را پیش برده‌اند.
پرورش و تکثیر بُز های سازگار با منطقه
به
گفته مهندس برزگری، پیش از ورود بنیاد علوی به طرح‌های محرومیت‌زدایی از قلعه‌گنج،
شهرک دامپروری به وسیله وزارت جهاد کشاورزی در این شهرستان ساخته، اما به دلایلی بدون
استفاده مانده بود که بنیاد با تحویل گرفتن آن، محل یاد شده را به واحد پرورش و تکثیر
بُز شیری از نژاد «مورسیا» اسپانیایی اختصاص داد که با انجام مقدمات کار و انجام قرنطینه
دامی، حدود ۳ هزار رأس از این نوع دام، وارد کشور می‌شود. در حالی که بزهای منطقه قلعه‌گنج
روزانه حدود ۴۰۰ گرم شیر می‌دهند، شیردهی بزهای «مورسیا» به ۳ تا ۵ر۳کیلوگرم در روز
می‌رسد. این نوع نژاد بز همچنین سالی ۲ بار و هر بار ۲ بزغاله به دنیا می‌آورد و به
دلیل شیردهی بالا، در اسپانیا به گاو خانواده‌های فقیر معروف است و پنیر حاصل از شیر
آن هم از گران‌ترین پنیرها محسوب می‌شود. با در اختیار گذاشتن ۲۰ راس از این بزها ،
خانواده ای
به
خوبی می تواند امرار معاش کند و درآمد فروش شیر آن‌ها به توانمندسازی اقتصادی روستائیان
کمک کند. وی با یادآوری این که نتایج طرح پیشرفت و آبادانی قلعه‌گنج در سایر مناطق
محروم کشور مورد استفاده قرار می‌گیرد، می‌افزاید: تمامی طرح‌های اجرایی در قلعه گنج
و از جمله ساخت هتل در این شهر، با کسب مجوزهای قانونی انجام شده است و در هر پروژه
نیز هدف، انجام کارهای مرتبط با توانمندسازی مردم، توسط مردم و برای مردم بوده است.
بیابان‌زدایی و احیای منابع طبیعی
کارشناسان
بر این باورند که واقع شدن حدود ۸۰درصد از روستاهای شهرستان قلعه‌گنج در حاشیه جازموریان
و کانون بحرانی فرسایش بادی، باعث شده است که حرکت ماسه‌های روان و تولید ریزگردها
برای کل کشور، به عنوان یکی از موانع اصلی رشد و توسعه این روستاها به ویژه در بخش
کشاورزی و صنایع مرتبط باشد که این وضع به خصوص در روستاهای جنوبی شهرستان قلعه‌گنج،
بسیار حاد است. به طوری که اراضی کشاورزی، خانه‌های روستایی و خطوط مواصلاتی تحت هجوم
مستمر تپه‌های ماسه‌ای قرار دارند. با این اوصاف، تهیه طرح‌های مطالعاتی و اجرای آن
در محدوده ۳۰هزار هکتاری با هدف انجام اقدام‌های مقابله با بیابان‌زایی و کنترل کانون‌های
بحرانی فرسایش بادی، با محوریت بنیاد و همکاری سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور
و به همت مردم منطقه همراه با اشتغالزایی آنان، در دست اقدام است. همچنین وجود قابلیت
کشت محصولات کشاورزی و باغی از قبیل خرما، گندم، کنجد، صیفی، گوجه‌فرنگی، پیاز، هندوانه،
وسمه، سیر، سیب و انگور و برخورداری منطقه قلعه‌گنج از معادن غنی، ایجاد صنایع تبدیلی
در این شهرستان را اجتناب‌ناپذیر کرده است. ضمن آن که تاکنون با استفاده از تسهیلات
بانکی دوکارخانه درقلعه گنج افتتاح شده و دو کارخانه هم به پیشرفت‌های
قابل
توجهی رسیده است
کارخانه روغن‌کشی از کنجد
به
دلیل قابلیت کشت کنجد در شهرستان قلعه‌گنج، احداث کارخانه روغن‌کشی از کنجد در کنار
ساخت کارخانه‌های آبمیوه‌گیری، رب و کنسانتره گوجه‌فرنگی و بسته‌بندی و فرآوری خرما
در شهرستان قلعه‌گنج در دست اقدام و اجرا است و با توجه به احتمال وجود ظرفیت‌های معادن
مس، کرومیت و منگنز در پهنه‌های قلعه‌گنج، روند شناسایی، پی‌جویی و اکتشاف ذخائر معدنی
در این پهنه‌ها از مرداد ماه ۱۳۹۴ آغاز شده است. ساخت یا کمک به احداث مساجد، احداث
سالن ورزشی چندمنظوره، برپایی اردوهای دانش‌آموزی، کمک به تکمیل مدرسه شبانه‌روزی،
تأمین هزیه‌های ثبت‌نام دانش‌آموزان بی‌بضاعت و طرح ارتقای علمی دانش‌آموزان برای ورود
به دانشگاه‌ها و ساخت کلاس‌های استاندارد درس، از جمله اقدام‌هایی محسوب می‌شود که
در شهرستان قلعه گنج به اجرا درآمده است.
تجهیز بیمارستان قلعه گنج
در
اجرای طرح پیشرفت و آبادانی قلعه‌گنج همچنین به تجهیز بیمارستان ۳۲ تختخوابی این شهر
کمک شده و پروژه سلامت مادران به منظور پیشگیری از تولد نوزادان با وزن کم و تغذیه
مادران باردار و شیرده، در قلعه‌گنج به اجرا درآمده است.از سوی دیگر علاوه بر کمک‌های
نقدی و غیرنقدی به محرومان، قطعه زمینی به مساحت ۴ هزار و ۴۰۰مترمربع توسط یکی از نیکوکاران
قلعه‌گنج برای استفاده در هر گونه فعالیت‌های درآمدزا اهداء و مقرر شده است که ۲۰درصد
از درآمدهای حاصله، صرف امور خیریه به نام او شود.
کارخانه بسته‌بندی خرما
مهندس
برزگری با یادآوری این که هتل کپری قلعه گنج با هزینه بنیاد علوی ساخته شده و طرح توسعه
حمل و نقل در قلعه گنج نیز بر اساس توافق‌نامه با کمیته امداد امام خمینی(ره) به اجرا
درآمده است، تأسیس کارخانه بسته‌بندی خرما را از طرح‌های خیلی مهم در قلعه گنج اعلام
می‌کند و با اشاره به تأمین زیر‌ساخت‌های شهرک صنعتی قلعه گنج می‌گوید: بنیاد علوی
جهت استقرار هلدینگ‌های بنیاد در منطقه برای تکمیل زنجیره خدمت هماهنگ برای طرح توسعه
آبادانی و پیشرفت قلعه گنج، اقدام به احداث و تجهیز یک مجتمع اداری در این شهر کرده
که در حال حاضر به اتمام رسیده است. همچنین احداث بلوار دسترسی به بیمارستان و سایت
اداری به وسیله بنیاد علوی، اجرای طرح سلامت مادران باردار و احداث ۵۰ مدرسه در قلعه‌گنج،
از دیگر طرح هایی است که در این شهر به انجام رسیده است.