.....شهرستان
قلعه گنج برخلاف نامش، نه تنها گنج ندارد بلکه زندگی شمار زیادی از مردمان این منطقه
به ویژه ساکنان روستاهای آن به جای گنج با رنج گره خورده است؛ رنج نبود امکانات رفاهی،
رنج فقر، رنج بیکاری، رنج بی سوادی و ... . اما گویا از این پس قرار است گنج واقعی
در میان مردم این منطقه تقسیم شود.
قلعه
گنج یکی از شهرستانهای استان کرمان است. این شهرستان در جنوب استان کرمان قرار گرفته
و مرکز آن شهر قلعه گنج است. بر اساس سرشماری عمومی «نفوس و مسکن» سال 1390، قلعه گنج
دارای جمعیتی بیش از 76 هزار تَن است که از این جمعیت 17 درصد در مناطق شهری و 83 درصد
در مناطق روستایی ساکن هستند. مساحت این شهرستان نیز بیش از 14 هزار کیلومتر مربع معادل
3.3 درصد از کل مساحت استان است. همچنین فاصله آن تا مرکز استان 420 کیلومتر است.
بررسی
های صورت گرفته حاکی از محرومیت شدید بسیاری از ساکنان مناطق روستایی و برخی از مناطق
شهریِ قلعه گنج است. اگر چه همسنجی وضعیت اجتماعی و اقتصادی شهروندان مناطق مختلف ایران
در طول 37 سال گذشته نشان از حرکت پیگیر و مستمر دولت ها در راستای محرومیت زدایی از
چهره کشور دارد اما با وجود تلاش های صورت گرفته، هنوز برخی مناطق از نظر اجتماعی و
اقتصادی در فقر مطلق به سر می برند تا جایی که رفع برخی نیازهای اولیه زندگی به رویایی
برای ساکنان آن تبدیل شده است.
با
توجه به آنچه گفته شد، اینک شهرستان قلعه گنج به عنوان هدفی برای محرومیت زدایی انتخاب
شده است. با توجه به شرایط اجتماعی، اقتصادی و رفاهی شهرستان قلعه گنج کرمان، این شهرستان
در فروردین ماه سال 1394 با انتخاب «محمد سعیدی کیا» رییس بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی
به عنوان شهر نمونه برای تحقق برنامه های اقتصاد مقاومتی انتخاب شد.
سعیدی
کیا در تاریخ یاد شده در جمع مردم قلعه گنج گفت: به دستور رهبر انقلاب مبنی بر تعیین
شهر الگوی اقتصاد مقاومتی ملی، قلعه گنج برای این طرح انتخاب شده و طرح توسعه و آبادانی
ملی شهرستان قلعه گنج به تصویب هیات امنای بنیاد رسیده است.
این
گزارش نگاهی به وضعیت کنونی شهرستان قلعه گنج و چالش های پیش روی ساکنان آن دارد و
همچنین راهکارهای توسعه در این منطقه را مورد بررسی قرار می دهد.
***رنجنامه ساکنان قلعه گنج
انتخاب
شهرستان قلعه گنج کرمان به عنوان نمونه ای در جهت تحقق اقتصاد مقاومتی، حرکتی مهم برای
توسعه این منطقه محروم است اما در راه تحقق اهداف و پیشبرد برنامه های اقتصاد مقاومتی
در این شهرستان مشکل های فراوانی وجود دارد. یکی از این مشکل ها جمعیت بالای روستایی
و فقر گسترده در این منطقه است. در حالی که متوسط جمعیت روستایی کشور کمتر از 30 درصد
است، بیش از 80 درصد از مردم این منطقه روستانشین هستند و در فقر مطلق و نبود امکانات
به سر می برند.
با
توجه به نتیجه برخی بررسی های میدانی، وضعیت روستاهای قلعه گنج کرمان بسیار اسفبار
است و امکانات ابتدایی و رفاه اولیه نیز در این روستاها وجود ندارد تا جایی که داشتن
شناسنامه یا پوشیدن کفش روی ریگ های داغ جنوب کرمان مدت ها جزو رویاهای ساکنانش بوده
است.
سخنان
آبان ماه پارسال وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشکی درباره محرومیت های روستاهای قلعه
گنج، گواهی بر این محرومیت عمیق است. «سید حسن قاضی زاده هاشمی» 6 پیش در مراسم گشایش
بیمارستان قلعه گنج گفت: اگر از من بپرسند که محروم ترین بخش کشور کجاست، به طور قطع
خواهم گفت که بخش «چاه دادخدای» شهرستان قلعه گنج است.
جمعیت
بالای روستایی، دسترسی نداشتن به امکانات رفاهی و نامناسب بودن فضاهای آموزشی این شهرستان
به ویژه در بخش های روستانشین باعث شده است تا میزان باسوادی در این منطقه کم و به
گواه نتایج آمارگیری سال 1390 بیش از چهار هزار نفر در این منطقه بی سواد مطلق باشند.
هر چند در برخی از منطقه ها مدرسه وجود دارد اما این مدرسه ها، کپری و تنها در مقطع
های ابتدایی است.
از
دیگر محرومیت های این منطقه، وضعیت نامطلوب وسایل و راه های ارتباطی است. گزارش های
مختلف حاکی از آن است که در این منطقه تنها چند شبکه تلویزیونی قابل دریافت است و راه
های شهرستان به ویژه در بخش روستایی در وضعیت ناگواری قرار دارد تا جایی که در برخی
از مناطق ساکنان برای انجام دادن برخی امور، مجبور به پیاده طی کردن مسیر تا چند کیلومتر
هستند.
بیکاری
جوانان، پایین بودن سطح تحصیلات در مناطق روستایی و نزدیکی به مرز پاکستان و افغانستان،
تهدیدهایی همچون گسترش اعتیاد و روی آوردن جوانان به سوداگری مواد مخدر را تقویت کرده
است.
در
برابرِ این مولفه های تهدیدزا برای آینده جوانان، عوامل بازدارنده در این منطقه بسیار
اندک است. متوسط سطح سرانه فضای ورزشی برای هر تَن در کشور 70 سانتیمتر است در حالی
که این میزان در شهرستان قلعه گنج به کمتر از 30 سانتیمتر می رسد.
*** قلعه گنج به سوی توسعه
اقدام
های بنیاد مستضعفان انقلاب اسلامی در شهرستان قلعه گنج اگر چه خواهد توانست تا اندازه
زیادی از محرومیت ها و رنج های ساکنان این منطقه بکاهد اما محرومیت زدایی به صورت نهادینه
نیاز به راهکارهایی نظیر راه اندازی واحدها و کارگاه های تولیدی دارد.
برای
راه اندازی یک واحد تولیدی ابتدا باید طرحی جامع و مانع برای آن درنظر گرفته شود و
در ادامه با توجه به ظرفیت و نیازها برای عملکرد واحد یادشده برنامه ریزی صورت گیرد.
شهرستان قلعه گنج با توجه به موقیعت جغرافیایی و طبیعت خشک نمی تواند پذیرای هر طرحی
باشد. در طرح های اجرایی باید هم بازار فروش محصول درنظر گرفته شود و هم جنبه های جغرافیایی
در اولویت قرار گیرد. در این پیوند، بحث آمایش سرزمینی از اهمیت بالایی برخوردار است.
آمایش
سرزمین شامل تنظیم روابط و کنش های متقابل انسانی، عوامل اقتصادی و محیطی به منظور
ایجاد بستر بهره گیری بهینه و پایدار از استعدادهای انسانی و محیطی است. به عبارت دیگر
برنامه آمایش سرزمین شامل مطلوب ترین، عادلانه ترین و پایدارترین آرایشی است که به
سه مولفه مهم جمعیت، سرمایه و منابع طبیعی و محیطی در یک منطقه یا سرزمین داده می شود.
با
این شرایط و در حالی که بیشتر مناطق شهرستان قلعه گنج پوشیده از کویر است و توسعه کشاورزی
و دامداری به شکل نوین و صنعتی در آن امکان پذیر نیست، باید کارشناسان حوزه های گوناگون
با تکیه بر مطالعه های میدانی، ظرفیت های نهفته این منطقه را بشناسند و آن را به نهادهای
سرمایه گذار معرفی کنند.
تلاش
برای آبادانی منطقه قلعه گنج به صورت کارشناسی شده و مستمر خواهد توانست این شهرستان
را از یک منطقه محروم به یک منطقه گردشگری تبدیل کند زیرا در این شهرستان نخستین «هتل
کپری» ایران ساخته شد که می تواند نوآوری در صنعت گردشگری ایران باشد.
همچنین
لازم است برای توسعه و بهبود رفاه اقتصادی و اجتماعی منطقه، راهبرد توسعه روستایی که
در کشورهای مختلف اجرا شده است، مورد مطالعه قرار گیرد. هر چند که این راهبرد ممکن
است با شرایط اجتماعی و فرهنگی منطقه سازگار نباشد اما می تواند راهکارهای اجرایی در
جهت توسعه این شهرستان را پیش روی نهادهای سرمایه گذار قرار دهد.
مسیر
توسعه روستایی در قلعه گنج، در گام نخست باید از توسعه زیرساخت های اجتماعی همچون
تغییر وضعیت معیشتی، ارایه خدمات بهداشتی و آموزشی، افزایش سطح آموزش و ارتقای کیفیت
منابع انسانی و توانایی های آن شروع شود چرا که در این مناطق، مردم در زمینه های مختلف
اجتماعی در فقر مطلق به سر می برند.
ایجاد
مدرسه در مقطع های گوناگون تحصیلی، ایجاد شبکه های بهداشت و درمان، ارایه وام های کم
بازده برای راه اندازی مشاغل کوچک، گسترش پوشش بیمه درمانی و کمک به بازماندگان از
تحصیل برای ادامه تحصیل از مهم ترین طرح هایی است که در توسعه اجتماعی روستا نقش موثری
دارد.
یکی
از مهمترین اقدام های لازم در مناطق روستایی شهرستان قلعه گنج، رسیدگی به راه های ارتباطی
است. در حالی که امروز از راه ارتباطی به عنوان زیر ساخت توسعه یاد می شود، در این
شهرستان مردم برای برخی از امور مانند درمان مجبورند کیلومترها را با پای پیاده طی
کنند.
رفع
مشکل های بهداشت و درمان از دیگر اقدام هایی است که باید در صدر برنامه های توسعه اجتماعی
و رفاهی قرار گیرد. گزارش های محلی از روستاهای دورافتاده این شهرستان حکایت از آن
دارد که برخی از بیماری ها هنوز به شکل سنتی در این مناطق درمان و باعث مشکل و گرفتاری
های زیادی برای افراد می شود.
ایجاد
واحدهای تولیدی هماهنگ با ظرفیت های منطقه می تواند مانعی پیش روی مهاجرت جوانان باشد.
همچنین توسعه شهرنشینی از دیگر نیازهای شهرستان قلعه گنج کرمان است. در این مسیر احداث
شهرک های صنعتی باعث ایجاد فرهنگ شهرنشینی خواهد شد.
شکستن
فضای بسته فرهنگی قلعه گنج یکی از پیش نیازهای توسعه این شهرستان است. تا زمانی که
جمعیت فراوان روستایی این منطقه به زندگی ابتدایی خود قانع باشند و به دور از فضای
پیشرفت در مناطق دوردست زندگی کنند، نمی توان صنعتی شدن را در این منطقه رواج داد زیرا
فضای کنونی این منطقه توسعه پذیر نیست و هرگونه سرمایه گذاری در آن ممکن است با شکست
مواجه شود.
برای
کنار زدن غبار سنت گرایی بیش از اندازه که مانع توسعه در این منطقه شده است باید اقدام
های گوناگونی در روستاهای این منطقه صورت گیرد. نخستین اقدام، گسترش ارتباطات جمعی
به ویژه دسترسی به شبکه های تلویزیونی است که با پخش برنامه های متنوع فضای بسته این
منطقه را بشکند. دومین اقدام استخدام متخصصان حوزه های مختلف برای ترویج فرهنگ متکثر
است. در نهایت ایجاد موسسه های آموزشی مانند دانشگاه آزاد، پیام نور و علمی- کاربردی
می توانند زمینه ساز شکسته شدن فضای بسته فرهنگی شود. البته شناسایی همه مشکل ها و
موانع توسعه در این شهرستان نیاز به مطالعه میدانی و گسترده دارد و این نوشتار تنها
بر پایه مطالعه پژوهشگر، بررسی های کتابخانه ای و گزارش تارنماهای محلی بوده است.