نمایشگاه
مجازی اسناد تاریخی مرتبط با واقعه تاریخی تحریم تنباکو از سوی موسسه مطالعات
تاریخ معاصر ایران برپاشده است .
علاقه
مندان جهت بازدید از 12سند تاریخی منتخب می توانند به نشانی اینترنتی زیر مراجعه کنند
http://iichs.org/index.asp?img_cat=57&img_type=1
کارشناس
موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران در مقدمه این نمایشگاه آورده است :
در
تاریخ ایران شاهد وقایع تأسف‌باری می‌باشیم، وقایعی که در اثر بی کفایتی پادشاهان رخ
داده بالاخص در دوران قاجار، از قبیل اعطای امتیازات و سرمایه‌های مملکت به بیگانگان.
ناصرالدین شاه یکی از پادشاهانی بود که به دلیل اسراف و تبذیر خود و درباریان و استقراض
از خارجه به این امر مبادرت می‌ورزید، وی در تاریخ 28 رجب 1308هـ . ق. امتیاز انحصار
توتون و تنباکو را به مدت 50 سال به سرگرد جرالد اف. تالبوت یکی از نزدیکان سالسبوری
نخست‌وزیر انگلستان اعطا نمود و در عوض رشوه‌هایی به نامبرده و اطرافیانش از جمله امین‌السلطان
صدراعظم و کامران میرزا نایب‌السلطنه پرداخت شد. پس از انعقاد قرارداد مردم ایران به
مخالفت پرداختند و از مراجع دینی در این باره کمک خواستند، آیت‌الله میرزا محمدحسن
شیرازی حکم حرام بودن استعمال توتون و تنباکو را صادر نموده و آن را به منزله محاربه
با امام زمان (عج) دانست و بالاخره در اثر حمایت بی شائبه مردم از فتوای مزبور و قطع
ایادی اجانب در ایران شاه مجبور به لغو امتیاز شد.
از
میان اسناد موجود در رابطه با تحریم تنباکو 12 صفحه گزینش شده است که حاکی از استفتا
از آیت‌الله میرزای شیرازی، صدور حکم مذکور از سوی نامبرده و تأیید آن توسط شیخ فضل‌الله
نوری و حمایت مردم از اجرای حکم است. ناصرالدین شاه نارضایتی خود را از مبارزات مردم
در تلگرافی به ظل‌السلطان علناً گوشزد می‌نماید و در صورت عدم همکاری مردم با کمپانی
موردنظر تهدید به اتخاذ تصمیم دیگری می‌نماید نهایتاً مجبور به لغو امتیاز می‌شود و
ناصرالملک را مأمور رسیدگی به خسارات کمپانی رژی می‌نماید، میرزای شیرازی بلامانع بودن
استفاده توتون و تنباکو را منوط به رفع امتیاز اعلام می‌کند.
فهرست
اسناد تاریخی عبارت است از :
1
- استفتاء از آیت‌الله محمدحسن شیرازی درمورد کشیدن قلیان و حکم نامبرده در حاشیه نامه
مبنی بر حرام بودن استعمال توتون و تنباکو به هر صورت ممکن [221- ق] (صفحه۱)
2
- استفتاء از آیت‌الله محمدحسن شیرازی درمورد کشیدن قلیان و حکم نامبرده در حاشیه نامه
مبنی بر حرام بودن استعمال توتون و تنباکو به هر صورت ممکن [۲۲۲- ق] (صفحه۲)
3
- نامه‌ای به ظل‌السلطان درباب مسائل مختلف از جمله مختل شدن عمل انحصار تنباکو به
دلیل وجود حکم حرام بودن استعمال آن [101154- ق]
4
- نامه‌ای مبنی بر ضرورت اجرای حکم شرعی آیت‌الله میرزا حسن شیرازی در مورد تحریم استعمال
تنباکو جهت قطع ایادی بیگانگان [228 – ق] (صفحه۱)
5
- نامه‌ای مبنی بر ضرورت اجرای حکم شرعی آیت‌الله میرزا حسن شیرازی در مورد تحریم استعمال
تنباکو جهت قطع ایادی بیگانگان [22۹ – ق] (صفحه۲)
6
- تلگراف ناصرالدین شاه به ظل‌السلطان دائر بر اظهار تعجب از تحریم استعمال تنباکو
و مخالفت مردم با بانک و بیگانگان و تهدید مردم به اتخاذ تصمیماتی دیگر درصورت دخالت
در امور کشور [102215- ق] (صفحه۱)
7
- تلگراف ناصرالدین شاه به ظل‌السلطان دائر بر اظهار تعجب از تحریم استعمال تنباکو
و مخالفت مردم با بانک و بیگانگان و تهدید مردم به اتخاذ تصمیماتی دیگر درصورت دخالت
در امور کشور [102337- ق] (صفحه۲)
8
- تلگراف امین‌السلطان صدراعظم ناصرالدین شاه مبنی بر لغو امتیاز انحصار تنباکو
[101562- ق]
9
- استفتاء از آیت‌الله میرزا محمدحسن شیرازی درباره استعمال تنباکو و یا رفع امتیاز،
همراه با پاسخ نامبرده در حاشیه نامه مبنی بر حرام بودن آن به هر شکل و عدم منع آن
در صورت لغو امتیاز، و تأیید حکم توسط شیخ فضل‌الله نوری [1- ق]
10
- جوابیه آیت‌الله میرزا محمدحسن شیرازی دائر بر لغو منع استعمال تنباکو در صورت رفع
امتیاز آن [220- ق]
11
- رونوشت تلگراف سالسبوری درباره مذاکرات خود با ناصرالملک مأموررسیدگی به خسارات کمپانی
رژی راجع به عدم توانایی دولت ایران در پرداخت اقساط در صورت استقراض از خارج
[12449- ق] (صفحه۱)
12
- رونوشت تلگراف سالسبوری درباره مذاکرات خود با ناصرالملک مأموررسیدگی به خسارات کمپانی
رژی راجع به عدم توانایی دولت ایران در پرداخت اقساط در صورت استقراض از خارج
[124۵۰- ق] (صفحه۲)