نمایشگاهی مجازی اسناد تاریخی با عنوان « مجلس
هفدهم و مصدق » شامل 15 سند تاریخی از سوی موسسه مطالعات تاریخ معاصر ایران برپا شده
است علاقه مندان جهت بازدید اسناد تاریخی و مرور
وقایع مرتبط با اسناد می توانند به نشانی زیر مراجعه کنند:
http://iichs.org/index.asp?img_cat=188&img_type=1
به گزارش پایگاه خبری بنیاد مستضعفان : فرانک
نظری کارشناس تاریخ معاصر ایران در حاشیه این نمایشگاه مجازی و تشریع وقایع تاریخی اسناد به نمایش گذاشته
شده آورده است : تشکیل مجلس هفدهم همزمان با نخست‌وزیری دکتر مصدق، از دورههای پر
فراز و نشیب قانونگذاری در تاریخ مجلس شورا به حساب میآید. که از آن جمله تقاضای
دکتر مصدق درباره اصلاح قانون انتخابات است که با مخالفت شاه روبه‌رو میشود و هدف
دیگر وی که در دوران نخست‌وزیری تلاش فراوانی برای رسیدن به آن کرد ملی کردن صنعت نفت
و خارج کردن انگلیسیها از این داستان است. مسئله نفت در دوره شانزدهم به حدی ذهن مصدق
را درگیر کرده بود که نتوانست در اصلاح قانون انتخابات دوره مذکور موفق شود و به همین
علت انتخابات دوره هفدهم به ترتیب گذشته انجام شد.
فرمان انتخابات دوره هفدهم در 31 شهریور سال
1330 صادر شد، مصدق در حالی که ایران را برای شرکت در دادگاه لاهه ترک میکرد دستور
توقف رای گیری را بعد از انتخاب 80 تن از نمایندگان صادر و ادامه کار را به بازگشت
خود موکول کرد سرانجام دوره هفدهم مجلس در تاریخ 7 اردیبهشت 1331 با حضور شاه افتتاح
شد.
در روز 8 اردیبهشت یعنی یک روز بعد از افتتاح مجلس
مصدق نامهای به مجلسیان نوشت و در آن به فساد حوزههای تبلیغاتی اشاره کرد. مکاتبات
انجام شده با وزارت کشور در مورد مداخله در انتخابات با تحریک مردم و اختلال در نظم
مناطق، خود گواه این ادعاست.
از مهمترین قوانین این دوره، میتوان به واگذاری
اختیارات شش ماهه مصدق، اشاره کرد، اختیاراتی که توسط آن میتوانست لوایحی را که در
برنامه دولت ضروری بوده پس از بررسی فراوان تقدیم مجلس کند.
در تیرماه 1331 مصدق از شاه درخواست کرد تا وزارت
جنگ را به وی بسپرد، اما با مخالفت شاه در 25 تیر 1331 مصدق از مقام خود استعفاء داد
وی در استعفانامه خود میگوید: برای آنکه اوضاع فعلی حالت بحرانی دارد ــ لازم دیدم
که پست وزارت جنگ را نیز شخصا به عهده بگیرم، چون این موضوع مورد تصویب ذات همایونی
قرار نگرفته است ــ بهتر است دولت دیگری سرکار بیاید که بتواند منویات و خواستههای
شاهنشاه را انجام دهد...
در پی تظاهرات سیام تیر ماه 1331 و کشته شدن تعدادی
از مردم سرانجام، قوام استعفاء داده و با رای تمایل مجلس بار دیگر به دکتر مصدق به
نخست‌وزیری ایران رسید. مکاتبات با محمد مصدق نخست وزیر در مورد استعفای قوام و تبریک
به مناسبت انتخاب مجدد وی به نخست‌وزیری و اشاره به قتل‌عام وحشیانه مردم در سیام
تیر ازجمله مطالب حائز اهمیت این دوره زمانی است.
دیدگاه خبرگزاریهای خارجی در مورد نحوه عملکرد
مصدق از اختیارات یادشده و نظریات نمایندگان مجلس در همین مورد از جمله مسایل مهم روز
به حساب میآید.
در 5 مرداد ماه سال 1331 دکتر مصدق وزیران کابینه
خود را معرفی و با استفاده از قانون اختیارات به اصلاح قوانین دادگستری، قانون مطبوعات،
قانون انتخابات، قوانین مجلس شورای ملی، شهرداریها، ایجاد شورای محلی در دهات جهت اصلاح
امور اجتماعی و ... اقدام کرد.
از اصلاحات قانون انتخابات مجلس شورای ملی در آن
دوره میتوان به حفظ صیانت از صندوق آراء، تشکیل شوراهای ده جهت جلوگیری از تقلب در
شهرستانها، تعیین فهرست اسامی منتخب هر حوزه، لایحه قانونی وصول عوارض از بنزین جهت
کمک به مستمندان، تاسیس شهرداری جهت عمران و آبادی شهرها و قصبات اشاره کرد.
اصلاح برخی قوانین مجلس شورای ملی در دوره نخست‌وزیری
دکتر محمد مصدق مانند تشخیص عوارض در دهات، اصلاح افزایش سهم کشاورزان و .... انجام
شد.
لایحه لغو عوارض در روستاها، نمونه ای از مجموع
قوانین مصوب بر پایه اختیارات یاد شده میباشد.
لایحه قانونی اصلاح قوانین مربوط به هزینههای
دادگستری با استفاده از قانون اعطاء اختیارات مصوب نخست وزیر از جمله رویکردهایی است
که در این ایام میتوان بدان اشاره کرد.
جدا از اصلاح قوانین یاد شده، روابط دیپلماسی ایران
با انگلستان بود که به دلیل سوءنیت انگلیس نسبت به سیاست ایران در طی ماههای گذشته
مصدق را به قطع این روابط و فراخوان اعضای سفارت خود از خاک این کشور واداشت.
در اول آبان سال 1331، مجلس شورای ملی، لایحه کاهش
دوره سناتوری را از 6 سال به 2 سال به تصویب رساند هنگامی که این قانون به توشیح شاه
رسید مجلس سنا به علت اتمام دوره، منحل شد.
مصدق در اثر کشمکشهای خود در دربار کمکم نفوذ
خود را از دست داد. در نهایت، تلاش و دستاندازیهای دول بیگانه و تلاش مصدق برای حفظ
دولت خود، منجر به کودتای 28 مرداد 1332، تظاهرات و تشنج در تهران، تصمیم شاه به ترک
وطن، عزل مصدق، انتصاب زاهدی به نخست‌وزیری، توقیف مصدق و همکارانش و انحلال مجلس شورای
ملی و سنا در 28 آبان 1332 شد.
بنابر این گزارش فهرست اسناد به نمایش گذاشته
شده در نمایشگاه عبارت است از :
1 - گزارش درباره مهمترین وقایع دوره هفدهم مجلس
از قبیل: تشنج در انتخابات، ارجاع دولت انگلستان به دیوان داوری لاهه [54 و 53-19-
113گ]
2 - تلگراف حسینعلی حجازی بازرس انتخابات طبس به
وزارت کشور: مطلع نمودن مخاطب از ایجاد اختلال در امر انتخابات منطقه یاد شده توسط
غلامرضا غائیکار کارمند اداره فرهنگ [123-210- 5 م]
3 - اخذ اطلاع از خبرگزاریهای بیگانه: تحلیل استعفای
مصدق از نخست‌وزیری، تصمیم نمایندگان مجلس به تحصن، متن استعفانامه مصدق و ... [55
تا 51 - 186 - 5 م]
4 - نامه اهالی خرمشهر به رئیس مجلس شورای ملی:
ارائه استشهاد محلی در تأیید و حمایت از نخست‌وزیری محمد مصدق [38-97- 5 م]
5 - نامه حاج ابوالحسن افضلی سرپرست ایل و عشایر
دلارستاق لاریجان به محمد مصدق نخست‌وزیر: ابراز تاسف و تالم از واقعه کشتار سیام
تیر و عرض تبریک به مناسبت نخست‌وزیری مجدد مخاطب [35 و 34 - 101 - 5 م]
6 - تلگراف اهالی کردکوی به مصدق نخست‌وزیر، آیت‌الله
کاشانی و حسین مکی : ابراز تاسف از استعفای مصدق، اعلام حمایت از نامبرده و شهدای واقعه
30 تیر 1331، عرض تبریک به مناسبت سقوط حکومت قوام‌السلطنه [451 - 310 - 5 م]
7 - نقد و تفسیر خبرگزاری خارجی از نحوه عملکرد
مصدق درباره اختیارات ماخوذه [250- 208 - 5 م]
8 - متن اصلاح قانون مجلس شورای ملی مصوبه دوره
نخست‌وزیری دکتر محمد مصدق به منظور صیانت از صندوق آرا، افزایش سهم کشاورزان و سازمان
عمران در کشاورزی، تشکیل شوراهای ده و جلوگیری از رای گیری تقلبی از کشاورزان، تنظیم
فهرست اسامی انتخاب‌کنندگان و ... [42 تا 38 -40 - 5 م]
9 - گزارش وزارت کشور در مورد امور عمرانی در روستاها
در راستای اجرای لایحه افزایش سهم کشاورزان و تصویب عدم وصول صدی پانزده از کشاورزی
[49 -40 - 5 م]
10 - تصویب لایحه لغو عوارض روستاها منطبق بر اختیارات
داده شده به مصدق [132-269- 5 م]
11 - اصلاح قوانین مربوط به هزینههای دادگستری
با استناد به قانون اعطای اختیارات مصدق [79-269- 5 م]
12 - انحلال تشکیلات وزارت دادگستری بنا به دستور
مصدق و انتخاب حشمتالله قضایی و محمد سروری به ریاست وزارتخانه مذکور [248 و 247
- 208 م]
13 - گزارش اداره کل انتشارات و تبلیغات مشتمل
بر قطع روابط ایران و انگلیس با تصویب کابینه محمد مصدق به دلیل عدم عدول انگلستان
از سیاستهای قبلی خود در مسائل نفتی ایران [13 تا 11-293 - 5 م]
14 - تعیین مدت نمایندگی سناتورها بر اساس لایحه
جدید و خاتمه رسمی دوره مجلس سنا [20 و 19- 293- 5 م]
15 - متن یک سخنرانی مبنی بر تمجید از کودتای
28 مرداد 1332 و نجات ایران از سراشیبی سقوط، ایجاد اغتشاشات توسط توده‌ایها، اهانت
به مذهب و مقدسات ملی، اقدام شاه به ترک ایران، برکناری مصدق، انتصاب زاهدی به نخست‌وزیری،
شکست جمهوری دمکراتیک حزب توده [16 و 15- 375- 6 م]