منطقه یک آزادراه تهران-شمال پس از بهرهبرداری آزمایشی آماده بهرهبرداری رسمی با حضور رئیس‌جمهور است.
ورودی‌منطقه یک آزادراه تهران-شمال با طول ۳۲ کیلومتر، از بزرگراه همت پس از تقاطع آزاد‌گان است و مسیر تا شهرستانک در جاده چالوس ادامه دارد، در ادامه مسیر خودرو‌ها پس از خروج از منطقه یک آزادراه، فعلا وارد جاده موجود کندوان می‌شوند و پس از طی مسیر موجود، در سه راهی مرزن‌آباد وارد منطقه چهار آزادراه می‌شوند؛ این منطقه موجب کاهش ۶۵ کیلومتری فاصله تهران تا چالوس می‌شود.
این منطقه با مشارکت مالی ۵۰-۵۰ بنیاد مستضعفان و دولت ساخته شده است و ارزش روز پروژه ۱۰ هزار میلیارد تومان برآورد می‌شود؛ مقرر شده است رقم عوارضی منطقه یک آزادراه تهران-شمال به صورت شناور در روز‌ها و ساعات مختلف متفاوت باشد و بدین ترتیب رقم عوارضی سقف و کف دارد.
این عوارضی در راستای بازگشت سرمایه بنیاد مستضعفان، به بنیاد مستضعفان اختصاص دارد تا بدین ترتیب در کنار نگهداری آزادراه، استهلاک سرمایه از این محل باشد.
البته رئیس بنیاد مستضعفان پیش از این اعلام کرده بود درآمد عوارضی آزادراه تهران-شمال به محرومیت‌زدایی اختصاص می‌یابد، پس از افتتاح آزمایشی منطقه یک آزادراه تهران-شمال نیز پرویز فتاح مجددا در توئیتر خود تأکید کرد که درآمد این آزادراه صرف محرومیت‌زدایی می‌شود.
پرویز فتاح در توئیتی نوشت: «گرچه مدت زمان احداث منطقه یک آزادراه تهران- شمال طولانی شد، اما با همت فرزندان این آب و خاک به اتمام رسید؛ خدا را شاکرم در بنیاد مستضعفان به وعده‌ای که داده بودیم عمل کردیم، بعد از تعیین مبلغ عوارض توسط دولت، انشاءالله درآمد حاصله، صرف محرومیت‌زدایی خواهد شد».
حال و در آستانه افتتاح رسمی منطقه یک آزادراه تهران-شمال به سراغ رئیس بنیاد مستضعفان رفتیم تا در این‌باره با وی گفتگو کنیم؛ «سید پرویز فتاح» از مردادماه امسال طی حکم مقام معظم رهبری، ریاست بنیاد مستضعفان را بر عهده گرفته است.
وی در گفتگو با خبرنگار اقتصادی خبرگزاری فارس، در پاسخ به این سؤال که به چه علت عملیات تکمیل آزادراه تهران - شمال به طول انجامید؟ اظهار داشت: از سال ۱۳۷۵ تا کنون (سال ۹۸) پروسه تکمیل آزادراه تهران - شمال به طول انجامید البته منطقه ۴ آزادراه تهران-شمال از مرزن‌آباد به چالوس چند سال پیش به بهرهبرداری رسید و این طور نبود که کل مناطق چهارگانه آزادراه درگیر رکود باشد.
هم‌اکنون منطقه چهار آزادراه تهران-شمال در حال بهرهبرداری است و از نظر کاهش ترافیک مسیر و ارتقای ایمنی تردد، مثمرثمر بوده است همچنین مشکل ترافیک ورودی به چالوس یا ترافیک خروجی چالوس به سمت تهران را کاهش داده است.
فارس: دلایل تأخیر در اجرای منطقه یک آزادراه تهران-شمال چه بود؟
فتاح: منطقه یک آزادراه تهران-شمال از گذشته مشکلاتی داشته که موجب شده است در دولت‌ها وحدت رویه‌ای برای اجرای آن ایجاد نشود که یکی از این مشکلات موانع محیط زیستی بود، منطقه یک آزادراه از دل البرز عبور می‌کند و محیط زیست همیشه در این باره مسأله داشته است با این مضمون که این دره‌ها، زیستگاه حیوانات جنگلی است، با ساخت جاده آرامش منطقه و اکوسیستم جنگل‌ها به هم می‌خورد؛ خب قطعاً وقتی آزادراه از منطقه‌ای عبور می‌کند، تخریب، خراب کردن، انفجار، احداث تونل احداث پل و ... نیاز دارد.
به هر حال اخذ نظریات مختلف و جلب‌نظر‌ها در دولت‌های مختلف درباره این آزادراه سخت بوده است، همچنین دوگانگی نظریات وجود داشت که اصلا به چه دلیل ما این آزادراه را می‌سازیم؟ به جای این آزادراه، مناطق محروم را بسازیم، جاده‌ای در محل‌های دیگر، ولی ارزان‌تر بسازیم و جاده‌های بیشتری در نقاط دیگر کشور بسازیم، اما بالاخره این پروژه اجرا شد.
امروز هم به بنیاد مستضعفان ایراد می‌گیرند که چرا بنیاد مستضعفان جاده شمال را می‌سازد؟ برود در مناطق محروم جاده بسازد، ببینید ما تا الان نشده یا نخواسته‌ایم به این موضوع بپردازیم، حتی بین مسؤولان نظام هم این اختلاف‌نظر وجود دارد که چرا بنیاد آزادراه تهران - شمال را می‌سازد؟ همین موارد موجب شده بود عزم بنیاد از گذشته برای تکمیل این آزادراه راسخ نشود.
فارس: بنیاد در تأمین مالی پروژه مشکلی نداشت؟ آیا رقم سنگین سرمایه‌گذاری در این پروژه را هم می‌توان از موانع تکمیل آن نام برد؟
فتاح: بله؛ از دیگر موانع سرمایه‌گذاری بوده است؛ این ابهامات مطرح بود که آیا بنیاد همه پول ساخت آزادراه را باید بدهد یا دولت هم کمک می‌کند؟ یا باید برویم سرمایه‌گذار جذب کنیم؟ این موارد وقت زیادی از اجرا را گرفت؛ ضمن آنکه دوره‌ای چینی‌ها آمدند، منابع انسانی و ارز آوردند، مقداری کار کردند، بعد هم تعطیل کردند رفتند، همین موجب تعویق پروژه شد، شوک به پروژه وارد شد، چون باید دوباره دنبال پیمانکار بود، مجموعه این عوامل دست به دست هم داد تا تکمیل این پروژه طولانی شود.
دولت یازدهم درخواست مشارکت ۵۰ درصدی با بنیاد را در آزادراه تهران-شمال پذیرفت
فارس: این پروژه از همان زمان کلنگ‌زنی مشکل تأمین مالی داشت؟
فتاح: ببینید اختلاف‌نظری زیادی درباره این آزادراه بین دولت‌ها وجود داشته است، این پروژه در دوره ریاست جمهوری مرحوم آیت‌الله رفسنجانی کلنگ خورد، یک سال بعد دولت آقای رفسنجانی تمام شد، در دولت بعدی پروژه چندان هدایت نشد، در دولت بعد از این هم پروژه رشد نکرد، در دولت‌های نهم و دهم منطقه چهار تکمیل شد، اما در دولت آقای روحانی به این پروژه بیشتر توجه شد، در دولت‌های قبلی، هر چه بنیاد از دولت‌ها خواست در تکمیل پروژه مشارکت مالی کنند، شرکت نکردند، ولی دولت روحانی مشارکت را پذیرفت و ۵۰ درصد تأمین مالی را قبول کرد و این نکته مهمی است.
اوایل اجرای پروژه بنیاد ۱۰۰ درصد سرمایه‌گذار بوده است، اما الان منطقه یک با ۵۰ درصد سرمایه‌گذاری دولت و ۵۰ درصد سرمایه‌گذاری بنیاد مستضعفان ساخته شد.
از سال ۹۳ مشکلات پروژه (منطقه یک آزادراه) کمتر شد، چینی‌ها هم رفتند، دولت دوازدهم هم عزم خود را جزم کرد که پروژه تکمیل شود و مشارکت مالی را پذیرفت؛ تا سال ۹۳ پروژه ۱۷ درصد در منطقه یک رشد داشت از سال ۹۳ تا ۹۸ میزان ۸۳ درصد رشد داشت و بالأخره منطقه یک آزادراه تمام شد.
ما در منطقه یک آزادراه از سال ۹۳ مشکل اجرا نداشتیم بعد از رفتن چینی‌ها، همه پیمانکاران ایرانی بودند، مشاور و ناظر هم ایرانی بود، اما مشکلات قبلی پروژه به مسائل غیر از اجرا برمی‌گشت، مواردی نظیر موانع محیط زیستی، حضور شرکت خارجی، تأمین سرمایه‌گذاری، ابهام در ساخت و غیره.
اگر سرمایه‌گذار ۱۰۰ درصدی منطقه یک بودیم رقم عوارضی ۲۰۰ هزار تومان می‌شد
فارس: بنیاد مشکل پول داشت؟ چرا بنیاد همه منابع مالی پروژه را خود تأمین نکرد؟
فتاح: در دنیا و همین کشور‌های آمریکا و اروپا، جاده‌ها را بخش خصوصی می‌سازند، جاده و آزادراه تا زمانی که سرمایه‌گذاری سرمایه‌گذار برگردد، در اختیار بخش خصوصی است.
حال اگر بنیاد مستضعفان ۱۰۰ درصد منابع مالی این آزادراه را کاملا خود تأمین می‌کرد، طبق محاسبه ما برای عبور هر خودرو باید ۲۰۰ هزار تومان عوارض می‌گرفتیم تا در مدت ۱۰ سال سرمایه‌گذاری بنیاد برگردد.
در کشور ما همه جاده‌ها متعلق به دولت است، چون سرمایه‌گذار دولت است، از محل بودجه نفتی با مصوبه مجلس جاده می‌سازند و مردم هم راحت تردد می‌کنند، چون مالکیت دولتی دارد، اما اگر بنیاد پول بگذارد باید پولش طبق مقررات بنیاد، برگردد.
فارس: مقرر است همه سرمایه‌گذاری بنیاد در منطقه یک آزادراه از محل درآمد عوارضی برگردد؟
فتاح: اجازه داده نمی‌شود همه سرمایه‌گذاری از محل اخذ عوارض باشد، اصلاً مگر می‌شود همه سرمایه‌گذاری را از این محل برگرداند؟
رقم عوارضی کاهش یافت
فارس: پس سرمایه بنیاد در منطقه یک از چه محل‌هایی بر می‌گردد؟
فتاح: ببینید وقتی دولت متقبل شده است ۵۰ درصد هزینه ساخت منطقه یک آزادراه را پرداخت کند، یعنی ۲۰۰ هزار تومان عوارض، باید به ۱۰۰ هزار تومان کاهش یابد، اما ما اعلام کردیم این رقم هم برای مردم سنگین است که بابت هر عبور ۱۰۰ هزار تومان بپردازند.
در این راستا به دولت پیشنهاد دادیم ۶۰ درصد از آن ۵۰ درصد سرمایه‌گذاری بنیاد در منطقه یک آزادراه، ملک به ما بدهد، به دولت گفتیم ما از شما پول نمی‌خواهیم شما هم از مردم نگیرید، درواقع بنیاد و دولت اینجا به نفع مردم عمل کردند، یعنی ما به دولت گفتیم ۶۰ درصد سرمایه‌گذاری‌مان را ملک به ما بدهید و پول نمی‌خواهیم، دولت هم قبول کرده است، بخشی را املاک را به ما ده‌اند، بخشی از املاک هم در آینده به ما می‌دهند و بدین ترتیب عوارض سنگین از سر مردم باز باز شده است.
بدین ترتیب ۴۰ درصد هزینه ساخت این آزادراه در سهم بنیاد از محل عوارض برمی‌گردد، در واقع ۲۰ درصد سرمایه‌گذاری آزادراه تهران - شمال از طریق عوارض برمی‌گردد، ۸۰ درصد آن را دولت پذیرفته است و بنیاد هم پذیرفته است از طریق دریافت ملک باشد تا عوارض برای عبور و مرور قابل تحمل باشد.
البته من در جلسه با مسولان دولت اعلام کرده‌ام با توجه به وضعیت جامعه و مشکلات اقتصادی مردم، بنیاد مستضعفان حاضر است برای کاهش نرخ عوارض آزادراه تهران-شمال، دولت سهم بازگشت سرمایه‌گذاری ما از محل عوارض را کم کند و بجای آن سهم واگذاری زمین را افزایش دهد؛ حتی تاکید کردیم در صورت امکانپذیر نبودن این پیشنهاد، حاضریم برای کاهش نرخ عوارض در این آزادراه، زمان ١٠ ساله بهره‌برداریمان از قطعه نخست را طولانی‌تر کنیم تا میزان عوارض به میزان قابل توجهی کم شود.
۵ هزار میلیارد تومان سرمایه‌گذاری بنیاد در منطقه یک
فارس: پیش از این عنوان کردید درآمد حاصل از عوارض منطقه یک آزادراه تهران-شمال در راستای محرومیت‌زدایی هزینه می‌شود، تا چه میزان این گفته محقق می‌شود؟
فتاح: کاملا؛ ما موظف هستیم این کار را انجام دهیم، اصلاً مگر بنیاد پول از کجا آورده و در این پروژه هزینه کرده است؟
طبق گفته رئیس سازمان برنامه و بودجه به نرخ امروز در منطقه یک آزادراه تهران-شمال به طول ۳۲ کیلومتر، ۱۰ هزار میلیارد تومان هزینه شده است، حال از این رقم ۵۰ درصد یعنی ۵ هزار میلیارد تومان را دولت آورده است، ۵ هزار میلیارد تومان هم بنیاد آورده است که باید برگردد.
حال دولت گفته است ۶۰ درصد این رقم سرمایه‌گذاری که معادل ۳ هزار میلیارد تومان است، به بنیاد ملک می‌دهد و ما قبول کرده‌ایم، دولت بخشی از این املاک را داده است، بخشی هم قرار است بدهد و ۲ هزار میلیارد تومان از سرمایه‌گذاری بنیاد می‌ماند.
ببینید اگر امروز دولت ۲ هزار میلیارد تومان به ما بدهد ما آنجا را تحویلشان می‌دهیم، روبان و کلید را به دولت می‌دهیم و بیرون می‌آییم و این به نفع بنیاد است؛ چرا ما باید ۱۰ سال آنجا بمانیم، بهرهبرداری کنیم، نگهداری کنیم، عوارض بگیریم تا سرمایه‌گذاری ۲ هزار میلیارد تومانی بنیاد برگردد؟
عوارضی آزادراه تهران-شمال صرف ساخت بیمارستان و مدرسه در مناطق محروم می‌شود
بنیاد این ۲ هزار میلیارد تومان یا ۵ هزار میلیارد تومان را از کجا باید تأمین کند؟ از پول مستضعفان، ما املاک، کارخانجات و سهام فروخته‌ایم و پول آن را به آزادراه برده‌ایم، همه سیمان آزادراه را از کارخانجات خودمان تأمین کرده‌ایم، میلگرد آزادراه را خود تأمین کرده ایم، این‌ها باید برگردد، چون مرام بنیاد این است که کار کند پول در بیاورد، از منابع یا عین مال برای مستضعفان خرج کند و ما غیر از این مأموریتی نداریم.
اگر ما جایی کار اقتصادی می‌کنیم برای این است که عایدی به دست آوریم و به مستضعفان بدهیم، به مدرسه، خانه بهداشت، بیمارستان و ... در مناطق محروم تبدیل کنیم، حتماً این پول باید برگردد.
مردم مطمئن باشد عوارضی که بابت منطقه یک آزادراه داده می‌شود در کنار خرج نگهداری آزادراه، به مستضعفان برمی‌گردد و این وظیفه ما است.
منطقه یک آزادراه تهران-شمال از نظر سازه کامل است
فارس: آیا پروژه منطقه یک آزادراه به صورت کامل و تکمیل افتتاح می‌شود و نظیر منطقه چهار نخواهد بود که درصدی از پروژه، پس از افتتاح تکمیل شد؟
فتاح: ببینید آزادراه دو قسمت اصلی دارد، اول سازه آزادراه شامل مسیر، ورودی‌ها، خروجی‌ها، پل‌ها و تونل و غیره است که به بنیاد مربوط است، اما بخش دوم در حیطه اختیار بنیاد نیست، مثلاً این جاده پلیس راه می‌خواهد، نصب سرعت‌سنج و تردد شمار و ... لازم دارد، این‌ها وظیفه پلیس راه است؛ این جاده اورژانس می‌خواهد، دستگاه‌های مختلف باید آنجا مستقر شوند و این وظیفه اجتماعی آن‌ها است.
اما اگر آبی در تونل درز کرد، مشکلی در تونل، پل‌ها و مسیر رخ داد، این وظیفه بنیاد است که رسیدگی کند، چون نگهداری مسیر با بنیاد است، همین ۲۲ بهمن‌ماه که رئیس جمهور اعلام کرد روز ۲۳ بهمن منطقه یک آزادراه بهرهبرداری آزمایشی می‌شود، یک متر برف در منطقه نقشه بود، دما ۲۰ درجه زیر صفر بود، همکاران ما در بنیاد آن شب و روز نخوابیدند، تلاش کردند تا به سرعت مسیر باز شود و عبور انجام شود و مشکلی هم رخ نداد.
رصد کل منطقه یک آزادراه تهران-شمال از طریق اتاق کنترل
امروز منطقه یک آزادراه تهران-شمال از نظر سازه‌ای کامل است، بخش‌هایی از پروژه که بنیاد در آن به عنوان سازنده مسؤول است، کامل شده است، ولی از نظر تجهیزات ما چندان مسؤولیتی نداریم، بنیاد فن‌ها را هم در تونل‌ها نصب کرد حال می‌گویند ممکن است برق قطع شود و فن‌ها از کار بیفتد در این راستا در همه مسیر در حال نصب ژنراتور برق هستیم، کدام جاده در ایران ژنراتور دارد؟ ما مجبور به نصب ژنراتور شده‌ایم در حالی که مگر برق قطع شود ما مسؤول هستیم؟ وزارت نیرو مسؤول است.
بنیاد بسیاری مسائل اساسی را در این پروژه انجام داده است، شاید یکی از دلایل تعلل در تکمیل، رعایت همین جزئیات دقیق ایمنی بود، در حال حاضر همه مسیر منطقه یک از طریق اتاق کنترل رصد می‌شود، اپراتور‌ها کل جاده را شبانه‌روز مانیتور می‌کنند تا مردم عبور مطمئن داشته باشند.
احتمال انسداد منطقه یک در ترافیک‌های سنگین توسط پلیس‌راه وجود دارد
فارس: در افتتاح آزمایشی مسیر برای دو ساعت در روز باز شد، پس از افتتاح رسمی منطقه یک، احتمال انسداد مسیر وجود دارد؟
بنیاد: امیدواریم پس از افتتاح، به دلایل سازه‌ای مسیر مسدود نشود، اما اگر پلیس راه تشخیص دهد مسدود شود مربوط به آن‌ها است، مثلاً در ایام نوروز ممکن است در محور کندوان ترافیک سنگین باشد پلیس راه از سمت تهران ترافیک را مدیریت می‌کند و ممکن است اجازه عبور ندهد و بخشی از ترافیک را به جاده قزوین - رشت یا کرج - چالوس هدایت کند، این مدیریت ترافیک است، بنیاد که مسؤول هجوم خودرو‌ها به مسیر آزادراه نیست.
این جاده ۲ خط رفت، ۲ خط برگشت دارد، در ایام نوروز قطعا ترافیک بالا است، وقتی در آن مسیر حجم ترافیک زیاد می‌شود، پلیس ورود می‌کند و مدیریت ترافیک می‌کند، به هر حال جاده قطعاً نمی‌تواند هر نوع حجم ترافیک را بپذیرد.
امروز پروژه آزادراه تهران-شمال در غرب آسیا نمونه ندارد
فارس: منطقه یک آزادراه تهران-شمال با همه سختی‌ها به پایان رسید، درباره سختی‌های اجرای کار در این منطقه بگویید.
فتاح: این منطقه سختی‌های زیادی داشت، به هر حال پروژه شکاف البرز بود، با سنگ‌های سخت مواجه بودیم، اما باید کار انجام می‌شد، ما طراحی کردیم تا از البرز عبور کنیم، اما کار از این جهت مشکل بود که تجربه قبلی در کشور نداشتیم، ما در کشور پیش از این تونل جاده‌ای ۵.۴ کیلومتری نداشتیم، اما تونل تالون را به خوبی ساختیم؛ الان تونل البرز شرقی در منطقه دو آزادراه تهران - شمال ۶.۴ کیلومتر یکپارچه است که در حال ساخت آن هستیم.
تهویه تونل، روشنایی آن، دو طبقه بودن تونل، رویه سیمانی، هدایت آب تونل و غیره، همه در کشور نو و تازه بود، همچنین اتصال تونل‌های رفت و برگشت به یکدیگر خیلی مهم بود و از نظر طراحی توسط شرکت‌های ایرانی به خوبی کار طراحی و اجرا شد؛ امروز پروژه آزادراه تهران-شمال در غرب آسیا نمونه ندارد.
فارس: همکاری بنیاد با دولت در دوره ریاست آقای سعیدی‌کیا مناسب به نظر می‌رسید، به نظر می‌رسد تعامل شما هم با دولت مطلوب خواهد بود، اینگونه است؟
فتاح: از سال ۹۳ که نقطه عطفی در آزادراه تهران - شمال رخ داد، دو عامل مؤثر بود، اول آنکه این دولت اراده بهتری برای ساخت آزادراه تهران-شمال نسبت به دولت‌های قبلی داشت دوم حضور آقای سعیدی‌کیا بود که این موجب شد همکاری بنیاد و دولت مثمرثمر باشد.
من هم اولین پروژه‌ای که دو روز بعد از معارفه در بنیاد مستضعفان، بازدید کردم، همین آزادراه تهران - شمال بود، ما مسیر کار بنیاد را مثل گذشته ادامه دادیم، من متمرکز شدم و پروژه را جمع کردم زمانی که به بنیاد آمدم منطقه یک آزادراه تهران-شمال ۹۵ درصد رشد داشت،، اما ۵ درصد باقی مانده هم برای جمع کردن حساسیت زیادی لازم است، در این راستا با پیمانکاران جلسات مختلف برگزار کردیم.
البته این پروژه از اولویت‌های وزارت راه و شهرسازی هم بود، رئیس سازمان برنامه و بودجه هم همکاری مناسبی کرد تا بدین ترتیب منطقه یک به پایان رسید.
برای افتتاح رسمی منطقه یک آماده‌ایم
فارس: افتتاح رسمی منطقه یک آزادراه تهران-شمال بالأخره چه تاریخی خواهد بود؟
فتاح: تاریخ افتتاح رسمی را دفتر رئیس جمهور تعیین می‌کند، ما پس از ۲۲ بهمن و سپری شدن برف و یخبندان اخیر آماده افتتاح بودیم، اما صلاح نبود در آن برف و یخبندان مسیر افتتاح شود، چون در شمال کشور هم برف سنگین آمده بود و در جاده‌ها مشکلاتی بود؛ ما امروز کاملاً آماده‌ایم، حالا ۶ اسفند یا ۱۰ اسفند، هر تاریخی باشد، ما آماده‌ایم.